ابزار های مالی و انواع آن

در این مقاله همراه ما باشید تا شما را با ابزار های مالی آشنا کنیم .
ابزار های مالی به عنوان قراردادی بین طرفین معامله تعریف می شود که نوعی دارایی مالی می باشد . ابزارهای مالی می توانند بر اساس نیاز طرفین قرارداد ، معامله، تسویه یا اصلاح شوند.
به بیان ساده تر، هر دارایی که از سرمایه بهره مند باشد و در بازار قابل معامله باشد، ابزار مالی نامیده می شود.
به طور مثال، اگر شرکتی برای یک اوراق قرضه پول نقد پرداخت کند، طرف دیگر موظف است یک ابزار مالی را برای تکمیل معامله تحویل دهد.
شرکت موظف به ارائه وجه نقد و طرف دیگر موظف به ارائه اوراق است.
این ابزار ها می توانند بصورت اسناد واقعی یا مجازی باشند . این امر  نشان دهنده یک توافق نامه حقوقی شامل هر نوع ارزش مالی می باشد . ابزارهای مالی مبتنی بر حقوق صاحبان سهام نشان دهنده مالکیت آن سهم است  و مبتنی بر بدهی نشان دهنده وامی است که یک سرمایه گذار به صاحب دارایی داده است.

ویژگی ابزار های مالی:

همان طور که با استفاده از ابزارهای مالی مختلف در دراز مدت، همکاری و مشارکت مردمی را در تامین منابع به همراه دارد، اهمیت تنوع پذیری ابزارهای مالی نیز افراد مختلفی را جذب بازار اورق بهادار کرده است، برای این ابزار سه شکل و ویژگی گوناگون لحاظ کرده اند:

• ویژگی اول، این ابزار به اشخاصی که نیاز به سرمایه دارند کمک می کند تا سرمایه گذاران به منظور سرمایه گذاری، وجه خود را در اختیار آنها قرار داده و شروع به سرمایه گذاری کنند. در واقع ابزار مالی کمک به نقل و انتقال وجه از سرمایه گذار به نیازمند سرمایه را انجام می دهد.
• ویژگی دوم، ریسک های بین متقاضیان و عرضه کنندگان در سرمایه گذاری های حقیقی وجود دارد، درواقع با استفاده از ابزارهای مالی به گونه ای صورت می پذیرد تا ریسک بین هر دو طرف معامله، تقسیم و کاهش یابد.
• ویژگی سوم، به منظور انجام سرمایه گذاری های بزرگ ، برای تامین مالی آن نیاز به پس اندازهای بسیاری می باشد، این عمل  بدون تجمیع صورت نخواهد گرفت. در واقع تجمیع بخش جدایی ناپذیر نظام مالی محسوب می شود.

انواع ابزارهای بازار سرمایه

در این بخش به معرفی ابزارهای مالی که در حال حاضر در بازار سرمایه ایران مورد استفاده می باشد، می‌پردازیم.

الف)ابزارهای ویژه مدیریت ریسک

سرمایه‌گذاری همواره با ریسک همراه می باشد  بازار سرمایه نیز از این قاعده مستثنا نبوده و به دلیل وجود نوسان‌های قیمتی در بازار ، ریسک‌هایی را برای سرمایه گذار به همراه دارد. هم اکنون ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتقه به منظور مقابله با ریسک‌ ناشی از نوسان قیمت ایجاد شده است. اطلاق مشتق به این ابزارها به ای دلیل می باشد که ارزش آن‌ها از دارایی پایه مشتق می‌شود و وابسته به ارزش اوراق یا دارایی‌های مالی مانند دیگر اوراق بهادار یا دارایی های فیزیکی است و ارزش مستقلی ندارند.

۱. قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله قراردادی فیمابین خریدار و فروشنده می باشد که براساس آن خریدار، قرارداد اختیار این را دارد (نه الزام و تعهد) تا مقدار مشخصی از دارایی تعیین شده در قرارداد را با قیمت و در زمان مشخص خریداری کرده و یا به فروش برساند.
فروشنده حق خرید ویا حق فروش دارایی مذکور را به خریدار می‌دهد. حال ممکن است در زمان مشخص شده، خریدار دارایی مورد نظر را خریداری نکرده و به فروش نرساند، در این صورت دارایی مذکور در اختیار فروشنده قرار داده شده و خریدار مبلغ پرداخت شده را از دست خواهد داد.
از قراردادهای اختیار معامله می‌توان به روش‌های مختلفی به منظور دریافت کسب سود در بازارهای صعودی و نزولی استفاده کرد. مهم ترین و اصلی‌ترین استراتژی، استفاده از قرارداد اختیار معامله به ‌عنوان سرمایه کوچک و کسب سود بر اساس حرکت بازار است. لازم به ذکر است این قراردادها می‌توانند در قالب  بیمه به‌صورت های مختلف در سناریوهای معاملاتی مورد استفاده قرار گیرند.ویژگی چندگانه فوق‌العاده اختیار معامله، تأثیر بسیار بزرگی در بازار نسبت به سرمایه‌گذاری‌های قدیمی داشته است.

قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

• قرارداد اختیار خرید (Call Option)

اشخاصی که دارای این نوع قرارداد اختیار معامله می باشند  ، حق دارند مقدار مشخصی از دارایی موجود در قرارداد را با قیمت مشخصی که بین طرفین توافق شده است، در زمان مشخص شده خریداری کنند.

• قرارداد اختیار فروش  (Put Option) 

این نوع قرارداد به دارنده این اجازه را می‌دهد که مقدار مشخصی از دارایی موجود در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. در قرارداد اختیار معامله ، خریدار به بنابر، افزایش قیمت دارایی قرارداد را خریداری می‌نماید و در قرارداد اختیار فروش خریدار پیش‌بینی می‌کند که قیمت دارایی در آینده کاهش خواهد یافت.

2.قراردادهای آتی

قرارداد آتی به نوعی ازقرارداد می گویند که حقوقی مالی میان خریدار و فروشنده بر روی یک دارایی پایه است ، که بر اساس آن فروشنده قرارداد آتی متعهد می‌شود که در زمان سررسید مشخص شده، به میزان معین شده در قرارداد، دارایی پایه را به خریدار تحویل بدهد. این قرارداد به منظور پوشش ریسک در برابر تغییرات قیمت در آینده و کسب سود کاربردی می باشد. این قرارداد بیشتر مورد توجه کشاورزان و تولیدکننده‌های کالاهای اساسی و شرکت‌های مصرف‌کننده کالاهای اساسی است.
بر فرض مثال یک سمت، یک کشاورز تولیدکننده‌ گندم و سمت دیگر کارخانه تولیدی مواد غذایی است که گندم یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه مورد استفاده در این کارخانه می باشد. اگر با فرض اینکه قیمت گندم را عرضه و تقاضا در بازار تعیین کند در این صورت عدم اطمینان از قیمت آینده گندم کشاورز و شرکت تولیدی را با ریسک مواجه خواهد نمود. پس هر دو سمت به منظور کاهش ریسک خود تصمیم می‌گیرند برای ماه های آینده ، بر رو یم قیمت توافقی با یکدیگر معامله کنند، این قرارداد را آتی می‌گویند. قراردادهای آتی به دلیل داشتن قابلیت های اهرمی و دو طرفه بودن بازار مورد توجه بسیاری از فعالان بازار قرار گرفته و از مهم ترین ابزارهای مالی در بازارهای جهانی به شمار می‌آید؛ بدین معنی سرمایه گذار می‌تواند در مقابل سرمایه گذاری کوچک بازدهی چند برابری کسب کند و یا حتی زیان چند برابری متحمل شود.بازار آتی ایران اولین بار با بازار آتی سکه شروع به فعالیت نمود. در حال حاضر قراردادهای آتی زعفران نیز در بازار آتی بورس معامله می‌شود و برنامه سازمان بورس بازگشایی قراردادهای آتی برای گندم، جو و سایر کالاهای اساسی است.

ب) ابزارهای تأمین مالی بلندمدت

1. سهام:

سهام یک نوع ورقه بهادار است که نشان‌دهنده مالکیت و ادعای دارنده آن بر بخشی از یک شرکت و درآمدها و دارایی های آن است.
انواع سهام از نظر حقوقی به موارد زیر تقسیم می‌شود:

سهام عادی: 

سهام عادی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری و قابل معامله در بورس است و دارندگان سهـام عادی می‌توانند در مجامع و جلسات سالیانه شرکت کنند، حق رأی دارند و می‌توانند در رأی‌گیری‌ها و انتخاب اعضای هیئت‌مدیره شرکت کنند و اگر سود بین سهامداران تقسیم شود، آن‌ها هم بخشی از آن سود را دریافت خواهند کرد.
سهام عادی خود به دو دسته سهام با نام و سهام بی‌نام تقسیم می‌شود. تنها تفاوت این دو گروه در درج نام دارنده و دفتر شرکت روی برگه سهام با نام است.
اکثر سهام شرکت‌ها به صورت عادی منتشر می‌شود. دارندگان سهام عادی علاوه بر اخذ سود سهام و حق رأی، دارای حق تقدم خرید سهام نیز هستند. حق تقدم سهام به معنای اختصاص اولویت در خرید سهام جدیدالانتشار به دارندگان فعلی سهام عادی است.
سهام عادی ابتدا از روش پذیره‌نویسی عمومی وارد بازار سرمایه می‌شود؛ به عبیان دیگر، سهام قبل از فروش عمومی باید در کمیسیون بورس و اوراق بهادار ثبت شده و اجازه انتشار بگیرد.

سهام ممتاز: 

 دارندگان سهـام ممتاز ممکن است بخشی از حقوق سهامداران عادی را نداشته باشند، بطور مثال حق رأی در مجامع از آن‌ها سلب می شود، اما در هنگام تقسیم سود در اولویت بالاتری نسبت به سهامداران عادی قرار دارند. اصل بر این است که همۀ سهام باید همانند یکدیگر باشند اما استثنائی در قانون ذکر شده که به موجب آن، دارندگان سهام ممتاز از امتیازات خاصی برخوردارند.
سهام ممتاز در ابتدا تأسیس شرکت و یا براساس شرایطی در زمان فعالیت شرکت از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار سرمایه می‌شوند .

2.اوراق قرضه

اوراق قرضه سندی است که به وسیله آن ناشر متعهد می‌گردد که مبالغ معینی را به عنوان سود سالانه در دوره‌‌‌های زمانی مشخص به دارندگان اوراق پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل سرمایه را بازپرداخت نماید.
گاهی اوقات مشاغل و کسب و کارها ، نیز مانند افراد عادی به منظور تامین مالی فعالیت‌های خود از دیگران طلب وام می کنند. این تامین مالی معمولا برای ورود به یک بازار جدید، نوآوری و رشد در کسب و کار می باشد که می‌تواند از طریق انتشار اوراق قرضه (اوراق بدهی) انجام شود.بطور شرکت با انتشار اوراق قرضه، از سرمایه‌گذاران مبالغی را جمع‌آوری کرده و سودی را نیز بابت سرمایه‌گذاری اشخاص، در بازه‌های زمانی معین پرداخت می‌کند.
بدین ترتیب اوراق قرضه یا Bond به نوعی از سرمایه‌گذاری گویند که در آن سرمایه‌گذار به شخص حقوقی یا نهادی (شرکتی یا دولتی) پول قرض داده و شرکت سرمایه‌پذیر (اعتبار گیرنده) متعهد می‌شود تا وجه یا اعتبار مورد نظر را در بازه زمانی مشخص و با پرداخت سود دوره ای ثابت بازپرداخت نماید.

3. اوراق مشارکت

اکثریت مردم زمانی که سرمایه ای بدست می آورند تمایل دارند تا این سرمایه را افزایش داده و به نحو احسن آن را در جایی امن سرمایه گذاری کنند. سرمایه گذاری دارای انواع مختلفی است که برخی از آن ها پیچیدگی خاصی دارند که نیازمند علم و اطلاعات تخصصی از جانب سرمایه گذار می باشد و برخی دیگر نوع ساده تر و از ریسک کمتری برخوردار است.
یکی از انواع سرمایه گذاری که در کشور ما به صورت متداول صورت می گیرد اوراق مشارکت است. اوراق مشارکت نسبت به سایر موارد سرمایه گذاری با دشواری ای کمتری مواجه است و برای این کار امن تر است.
به دلیل وجود قوانین اسلامی امکان انتشار اوراق قرضه در ایران وجود ندارد اما براساس موازین شریعت جایگزینی برای این اوراق در نظر گرفته شده است که اوراق مشارکت نام دارد.
اوراق مشارکت در دسته اوراق بهادار قرارمی گیرد و یک ابزار مالی است. اما اوراق مشارکت تنها توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی به منظور تکمیل طرح و پروژه های عمرانی منتشر می‌شود تا به نوعی کمک مالی دریافت کنند.

ب) مدیریت دارایی

سرمایه گذاری در بازار سرمایه نیازمند رصد مداوم بازار و ارزیابی عملکرد شرکت‌ها می باشد همین موضوع نیازمند صرف زمان کافی از سوی سرمایه داران است.
دارایی منبع ارزشمندی است که همه افراد در جایگاه های مختلف و حتی افراد عادی، به امید کسب سود بیش‌تر، سرمایه‌گذاری می‌کنند ، وقتی یک بانک یا یک فرد تمام یا بخشی از برنامه‌های سرمایه‌گذاری را مدیریت می‌کند، مدیریت دارایی نامیده می‌شود.

1.صندوق های سرمایه گذاری

ورود به بازار سرمایه نیازمند دانش و تخصص کافی می باشد در غیر این صورت افراد دچار ضررهای هنگفتی خواهند شد. یکی از ابزارهای مالی پرطرفدار برای اشخاصی که وقت و یا تخصص لازم را برای ورود مستقیم به بازار سرمایه را نداشته ولی تمایل به سرمایه گذاری در این حوزه را دارند، صندوق‌های سرمایه گذاری است. این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس با هدف تجمیع وجوه سرمایه‌گذاران اقدام به سرمایه گذاری در دارایی‌های مختلف مانند  سهام، اوراق مشارکت، و .. می‌کنند ، سرمایه گذاران را از سود بازار سرمایه منتفع می‌گردانند.

2.سبد گردانی

این ابزار مختص کسانی است که دانش و یا زمان کافی برای ورود به بازار سرمایه را نداشته و از طرف دیگر نیز قصد بهره‌مندی از سود بازار سهام را نیز دارند
سبدگردانی به زبان ساده یعنی یک سبدگردان مسئولیت مدیریت سهام سرمایه‌گذار را بر عهده دارد و به جانشینی از او و با استفاده از دانش و تجربه‌ای که در اختیار دارد، خرید، فروش و نگهداری سهم یا اوراق بهادار را انجام می‌دهد به همین دلیل به سبدگردانی مدیریت پرتفوی نیز گفته می‌شود.
سبدگردان تلاش می‌کند سهام و اوراق بهادار را به گونه‌ای خرید و فروش کند که سرمایه‌گذار بیشترین سود و کمترین ضرر را ببرد، چرا که درآمد سبدگردان نیز به میزان سود سرمایه‌گذار بستگی دارد.‌