مفهوم ریسک و بازده در بورس

 ریسک

در خصوص مبحث ریسک و بازده در بورس ابتدا در توضیح ریسک باید بگوییم که ریسک (RISK)، تفاوت بین پیش‌بینی و واقعیت است. تمامی افراد هنگام سرمایه‌گذاری، از بازدهی سرمایه‌ی خود پیش‌بینی و انتظاری دارند؛ در واقع آن‌ها وقتی سهمی را خریداری می کنند، انتظار دارند به میزان مشخصی سود دریافت کنند. حال اگر این پیش بینی محقق شود، طبیعتاً ریسک سرمایه‌گذاری به حداقل می‌رسد و حتی گاهی اوقات می‌توان ریسک را به صفر رساند. اما اگر این پیش‌بینی محقق نشود، ریسک برای سرمایه‌گذاری وجود خواهد آمد که باید به آن توجه نمود. هرچند در کنار این موارد، شخصیت افراد و میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذارن و سهام‌داران هم در تحقق ریسک، تاثیر بسیاری دارد. باید به این نکته توجه نمود که فرد تا چه حدی آماده ریسک پذیری می باشد. بنابراین می‌توان گفت که بین ریسک‌پذیری و روحیه‌ی افراد رابطه‌ی مستقیم وجود دارد.
بازار سهام بر خلاف سال های گذشته که تعداد افراد کمی در آن سرمایه‌گذاری می‌کردند، در حال حضر بین مردم عادی هم شناخته شده و تبدیل به بازار خوبی به منظور برای سرمایه‌گذاری شده است. اما هر سرمایه‌گذاری پیش از شروع سرمایه‌گذاری باید با دو مفهوم مهم در این بازار آشنا شود. یعنی باید بداند: مفهوم ریسک و بازده در بورس چیست و هر کدام چه اهمیتی دارند؟
حال با درک این مسئله ،  یک سرمایه‌گذار باید قبل از سرمایه‌گذاری با این موضوع آشنا باشد و بداند ارزش سهام هر شرکت ممکن است تحت تاثیر مسائلی افزایشی و یا کاهشیی باشد. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاری همراه با ریسک خواهد بود و هر چه احتمال افت قیمت سهام بیشتر، یا احتمال عدم موفقیت در آن زیاد باشد، ریسک سرمایه‌گذاری درآن سهم نیز بالاتر خواهد رفت .

ریسک در بورس چیست ؟

  تعریف مرسوم ریسک که معمولا در کتاب‌های مالی به آن اشاره به صورت زیر است: " به اختلاف بازده مورد انتظار فرد از سرمایه گذاری و بازده واقعی کسب شده، ریسک میگویند."
به بیان ساده تر : بازده واقعی – بازده پیش‌بینی شده = ریسک
به طور مثال فرض کنید قیمت هر سهم یک شرکت 120 تومان باشد، پیش بینی شما از این سهم ، در بازه‌ای دو ماهه، قیمت سهام آن به 130 تومان برسد و بنابراین در آن سرمایه‌گذاری می‌کنید. اما پس از گذشت دو ماه قیمت سهام آن به 125 تومان می‌رسد.
بنابراین نه تنها پیش بینی شما محقق نشده است، بلکه سرمایه‌گذاری شما با عدم موفقیت نیز همراه بوده ، حال اگر بعد از گذشت همین باز زمانی دو ماه قیمت هر سهم به 135 تومان برسد، نه تنها پیش بینی شما درست بوده ، بلکه بیشتر از آن هم سود کرده‌اید و
موفقیت خوبی نصیبتان شده است. بنابراین ریسکی متحمل نشده‌اید.
ریسک در بازار بورس را می‌توان به 2 دسته تقسیم بندی کرد، انواع دیگر ریسک‌ها، زیرمجموعه‌ی  ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک هستند پس هنگامی که از ریسک صحبت می‌کنیم، منظور این دو دسته بندی می باشند.

آشنایی با ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

آشنایی با این ریسک ها باعث آمادگی کامل شرکت‌های حال حاضر در بازار سهام و سرمایه‌گذاران در مواجه با اتفاقات مختلف خواهد شد. درواقع، در بازارهای مالی شاهد انواع ریسک هستیم که برخی از این ریسک ها، آسیب رسان بوده و برخی دیگر قابل کنترل هستند.
به هر مقدار با ریسک‌های موجود در بازار سرمایه بیشتر آشنا شوید، بهتر می‌توانید آن‌ها را کنترل یا رفع کنید. بنابراین یادگیری این دو ریسک در رفع بسیاری از موانع مالی خبره خواهید شد. ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک نیز از اصلی ترین ریسک‌های حاکم بر بازار مالی هستند که آشنایی با آن‌ها ضرورت بسیار زیادی دارد.

• ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک، نوعی از ریسک های حاکم بر بازار سرمایه می باشد ،اما منظور از این نوع ریسک چیست؟ گاهی ریسکی در پیش‌روی سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد که برای یک سهم خاص تعریف نمی‌شود بلکه تمام بازار را درگیر خود می کند  که به آن ریسک سیستماتیک می‌گویند.از آنجایی که ریسک سیستماتیک تمامی سهام و شرکت‌های بازار را درگیر می‌کند، معمولاً پیش‌بینی و یا حذف این ریسک  غیرممکن خواهد بود به همین علت است که از این نوع ریسک، ریسک غیرقابل‌اجتناب نیز نام می برند.
برای کاهش اثر ریسک سیستماتیک معمولاً از استراتژی تخصیص دارایی استفاده می‌شود اما منظور از این استراتژی چیست؟ بعضی مواقع  به‌منظور کاهش اثر منفی ریسک سیستماتیک اقدام به شرکت در اوراق مشارکت می‌شود تا از این طریق مقداری از سرمایه پوشش داده شود.

عوامل تأثیرگذار بر ریسک سیستماتیک

عوامل تأثیرگذار زیادی بر بازارهای مالی هر کشور وجود دارد که بروز هرکدام از این عوامل  باعث  تأثیرات منفی می شود. عواملی مانند تحریم و جنگ ، بر بازار سرمایه هر کشوری تأثیر گذار هستند تا جایی که بورس در این کشورها با مشکل مواجه خواهد بود. در سمت دیگر در برخی از کشورها که مشکلات اقتصادی و سیاسی ندارند، بازار سرمایه بسیار قوی و با ثبات عمل می‌کند؛ به صورتی که امکان بروز ریسک سیستماتیک بسیار کم خواهد بود.

ریسک سیستماتیک و ضریب بتا

همانطور که در مطاب عوامل تاثیر گذار بر ریسک در بالا صحبت شد. به‌منظور پیشگیری از زیان ناشی از ریسک سیستماتیک، باید قادر به تشخیص و پیش بینی ریسک باشید اما چگونه؟
ضریب بتا برای هر سهم تعریف می‌شود که محاسبه آن در پیش بینی ریسک کمک کننده خواهد بود؛ بدین صورت که  که اگر مقدار نهایی بتا بیشتر از مقدار ۱ باشد، میزان ریسک سیستماتیک بالا و در مقابل اگر ضریب بتا کوچک‌تر از ۱ باشد، میزان ریسک سیستماتیک چندان بالا نیست.

مثالی از ریسک‌های سیستماتیک در بورس

ریسک سیستماتیک با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاسی یک کشور حرکت می کند ، به صورتی ‌که گاهی هرگونه مشکلات رابطه بین دو کشور موجب بروز ریسک می‌شود. هرچند این مشکلات اقتصادی و یا سیاسی زمانی اهمیت پیدا می‌کنند که وضعیت کشور طرف مقابل بر روابط طرفین تأثیرگذار باشد، در این صورت شدت ریسک بیشتر خواهد شد. به طور مثال هرگاه مشکلات بین ایران و آمریکا اوج بگیرد، بازارهای سرمایه در کشور با مشکل روبه‌رو می‌شوند و به‌این‌ترتیب افت سرمایه به وجود می آید.

• ریسک غیر سیستماتیک

همانطور که از اسم این ریسک مشخص می باشد، با استفاده از برخی روش‌ها می‌توان از میزان این نوع ریسک را کاهش داد. ” ریسک های غیر سیستماتیک ” یا ” قابل اجتناب ” معمولا به دلیل خصوصیات خاص شرکت‌ها ایجاد می‌شوند.

این نوع از ریسک‌ها اغلب علت درونی دارند و منبع آن‌ها به داخل شرکت مربوط است. به طور مثال عملکرد ضعیف مدیر شرکت، عملکرد پایین  سهام‌داران شرکت، رقابت ضعیف در مقابل رقبا، قدیمی شدن محصولات شرکت، کاهش  مشتریان و میزان فروش پایین محصولات، اعتصاب کارکنان یک شرکت و… همگی از دلایلی هستند که ریسک غیر سیستماتیک را به وجود می آورند و برقیمت سهام یک شرکت تاثیر گذاری زیادی دارند. با این حال با تمام این موارد با استفاده از یک سری روش‌ها می توان این نوع ریسک را به حداقل ممکن می‌رسند و قابل اجتناب هستند.

یکی از این روش‌های تاثیر گذار، تئوری سبد است که متخصصان و فعالان بازار سرمایه‌گذاری توصیه می‌کنند ، سرمایه گذاران به جای آنکه تمام سرمایه خودرا بر روی یک  یا چند سهم از شرکت های محدود  سرمایه گذاری کند سهام شرکت‌های مختلف از صنایع مختلف را خریداری کند و حتی بهتر است در سبد سرمایه‌گذاری خود اوراق بهادار بدون ریسک هم داشته باشد.

نحوه کاهش اثر ریسک غیرسیستماتیک

 شاید این سؤال برای شما هم پیش بیاید که چگونه می‌توان تأثیر ریسک غیرسیستماتیک را کنترل و یا کاهش داد؟ در پاسخ به این سوال می‌توان گفت برای کاهش این تأثیر باید اقدام به متنوع کردن سبد سرمایه کرد؛ اگر سرمایه‌گذار بتواند چندین سهم مطمئن را خریداری کند، تا حدود زیادی می‌تواند ریسک غیرسیستماتیک را از بین برد. سبدهای سرمایه‌گذاری که دارای تنوع هستند میزان ریسک غیرسیستماتیک را کاهش می دهند اما در عوض ، در این سبدها همچنان امکان بروز ریسک سیستماتیک وجود دارد.

تفاوت‌های ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک تفاوت‌هایی با یکدیگر دانرد می توانیم آنها را  در چند دسته مورد بررسی قرار بدهیم.

1. ریسک سیستماتیک به این معنی می باشد که احتمال از دست دادن دارایی به کل بازار یا بخش عمده‌ای از بازار ارتباط مستقیم دارد ولی ریسک غیرسیستماتیک مربوط به صنعت خاصی است.
2. ریسک سیستماتیک غیرقابل کنترل است در حالی که ریسک غیرسیستماتیک قابل کنترل می باشد.
3. ریسک سیستماتیک از عوامل کلان اقتصادی تاثیر می‌پذیرد اما ریسک غیرسیستماتیک به دلیل عوامل اقتصادی خرد روی می‌دهد و به آنها بستگی دارد.
4. ریسک سیستماتیک روی تعداد زیادی از شرکت‌ها و اوراق بهادار آنها در بازار تاثیر می‌گذارد ولی ریسک غیرسیستماتیک صرفا روی یک شرکت خاص اثر می‌گذارد.
5. ریسک سیستماتیک با استفاده از شیوه‌های پوشش ریسک و تخصیص دارایی قابل حذف است اما برای برخورد با ریسک غیرسیستماتیک باید از متنوع‌سازی پورتفو استفاده کرد.

درجدول  پایین می‌توانید خلاصه  مطالب ذکر شده را مشاهده کنید.

بازدهی در بورس چیست؟

بازدهی یک سهم را می‌توان تفاوت قیمت یک سهم در شروع سرمایه‌گذاری با قیمت فعلی آن، تقسیم بر قیمت ابتدایی در نظر گرفت. بنابراین بازدهی یک سهم می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. به این صورت وقتی می‌گوییم چنانچه ریسک یک سهم زیاد باشد، بازدهی آن هم به مراتب بیشتر می باشد، به این معناست که هم بازدهی منفی آن می‌تواند بیشتر باشد و هم بازدهی مثبت آن. یعنی اگر می‌خواهید روی سهمی سرمایه‌گذاری کنید که ریسک بالایی دارد، باید انتظار افزایش و کاهش قیمت را با هم و به یک اندازه در نظر بگیرید.
با توجه به موارد گفته شده، حتما به این موضوع پی برده اید که رابطه ریسک و بازده رابطه ی مستقیم و موازی می باشد  . با این حساب سرمایه‌گذارانی که به دنبال بازدهی بیشتری هستند، باید ریسک بیش‌تری را قبول کنند. در مقابل این موضوع نیز صادق است؛ به طوری که  سرمایه‌گذارانی که توانایی پذیرش ریسک بالا را ندارند، نباید انتظار بازدهی و سود بالا را نیز داشته باشند. بنابراین می‌توان گفت که تمام تصمیمات سرمایه‌گذاران بر مبنای رابطه‌ی بین این دو مفهوم شکل می‌گیرد. به بیان ساده تر، افراد پیش از سرمایه‌گذاری باید میزان ریسک‌پذیری خود را بسنجند و سپس بر اساس آن شروع به سرمایه‌گذاری نمایند. سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیری بالایی دارند، می‌توانند وارد بازار بورس شده، سهام بخرند و معامله کنند. اما ورود به بازار بورس به آن دسته از افرادی که تحمل پذیرش ریسک در اندک و ناچیز می باشد، توصیه نمی‌شود. در عوض این افراد می‌توانند وارد بازارهای مالی بدون ریسک (خرید اوراق مشارکت)، که درصد سود آن‌ها تضمینی است، شوند.